در معنی رفاه

همانطور که گفتم، نوع بشر برای زندگی خود نیازهای گوناگونی داره که بایست اونا رو برآورده کنه. انواع و طبقه بندی این نیازها رو میشه مثلا در هرمی که توسط مازلو ارائه شده دید:

 

تصویر کپی می باشد.

 

رفاه بالاتر به معنی محیط و شرایطی هست که فرد هر چه بهتر و راحتتر بتونه این نیازها رو برآورده کنه. 

 

یکی از اشتباهاتی که اغلب آدم میبینه بعضیها تو تحلیلهاشون درگیرش میشن اینه که فکر میکنن هر چی درآمد پولی افراد در یک جامعه بیشتر باشه، رفاه مردم هم بیشتره. برای همین از این استدلالها زیاد میشنویم که اگه پول نفت تو جامعه پخش بشه و به مردم داده بشه و یا اگه فساد اداری و اختلاسها و سو استفاده ها کمتر بشه به نحوی که درآمد نفتی کشور به همه برسه وضع همه بهتر میشه و مردم مرفه تر میشن. موضوع اینه که این یک استدلال غلطه و هیچوقت این اتفاق نمی افته. هر چند کشورهای مرفه سطح درآمدی بالاتری دارند اما الزاما درآمد بالاتر پولی در سطح کلان منتج به رفاه بیشتر نمیشه. موضوع اینه که رفاه یک بحث کالایی و خدماتیه و اصلا ربطی به پول نداره. هر کشوری که سطح تولید کالاها و خدماتش بالاتر باشه رفاه بالاتری هم داره. اون چیزی که در رفاه خیلی کلیدیه تولید هست. شرایطی که تولید بیشتر و بیشتر بشه. فقط به این وسیله هست که میشه سطح رفاه یک جامعه رو افزایش داد.

 

حالا چرا این اشتباه از نظر توجه به درآمد پولی در رفاه اتفاق می افته؟ بنظرم این اشتباه از دو جا ریشه میگیره؛ 

اول اینکه وقتی میخوان راجع به سطح و شرایط کشورها صحبت کنند، در علم اقتصاد نمیشه مجموع مقداری تولیدات کشورها رو با هم جمع کرد (مثلا اینکه چند تن آهن رو با چندین هزار متر پارچه و چند عدد اتومبیل با هم جمع کنید) لذا برای حل این مشکل اومدند و جمع ارزش پولی اونها رو با هم جمع کردند. حالا وقتی شما مجموع ارزش تولیدات یک کشور رو محاسبه کنین و بر تعداد افراد اون کشور تقسیم کنین متوسط ارزش تولیدی که یک فرد در جامعه داره به دست میاد. در اقتصاد کلان تقریبا این ارزش تولیدات هر فرد رو میشه بطور متوسط سطح درآمد افراد تو اون جامعه هم در نظر گرفت. پس وقتی میگیم مثلا متوسط درآمد افراد در سوییس 50 هزار دلاره به معنیه اینه که هر فرد سوییسی در سال تولیدی معادل 50 هزار دلار داره. و مثلا اگه متوسط درآمد در بنگلادش 200 دلاره یعنی یک بنگلادشی در سال بطور متوسط تولیدی به ارزش 200 دلار داره. در نتیجه اینکه متوسط درآمد ایرانی ها اگه مثلا معادل 6 هزار دلاره به معنی این نیست که دولت یا سیستمی میاد و به اونها در سال 6 هزار دلار میده، بلکه به معنی اینه که هر ایرانی تولیدی معادل 6 هزار دلار در سال داره.

 

تصویر کپی می باشد.

 

دوم اینکه یک اشتباه تحلیلی از نظر خرد و کلان در استدلالها اتفاق میوفته. یعنی ما یک تحلیلی برای خودمون از نظر شخصی میکنیم و اونو تعمیم میدیم به جامعه و فکر میکنیم تو جامعه هم همین اتفاق میوفته در حالیکه این غلطه. مثلا میگیم اگه بعنوان یک فرد 1 میلیارد تومن پول دستمون بیاد وضعمون خیلی خوب میشه و به سطح رفاه بالاتری میرسیم. خوب پس چرا به هر نفر در جامعه یک میلیارد تومن ندیم تا وضع همه بهتر بشه؟ موضوع اینه که اگه همه به این پول برسن وضع هیشکی بهتر نمیشه. اما چرا؟

فرض کنین شما تو یک کشتی هستین و دارین مسافرت میکنین. تو اون کشتی صندوق پولی معادل 10 میلیارد دلار وجود داشته باشه. کشتی در وسط مسافرت دچار طوفان شده و غرق میشه. شما وسط آب متوجه یک صندوق میشین و اونو بغل کرده و نجات پیدا میکنین. فردا صبح میبینید به همراه صندوق در ساحل یک جزیره هستین. جزیره ای که توش هیچی نیست و فقط شن و ماسه داره. در صندوق رو باز میکنین و میبینید توش 10 میلیارد دلار اسکناسه. تو اون شرایط اون پولها چه فایده ای براتون داره؟ قطعا هیچی. اگه خیلی زرنگ باشید فقط بتونید اونها رو آتیش بزنین تا از سرما نمیرین. ولی وقتی اون پولها رو تو شهری مثل نیویورک یا لندن داشته باشین اوضاع خیلی فرق میکنه. اما تفاوت تو چیه؟

موضوع اینه که وقتی شما بعنوان یک فرد پول زیادی داشته باشین جامعه تو برآورده کردن نیازهای شما که ممکنه شامل یک یا چند ویلا و ساختمان ، چند اتومبیل و ... باشه مشکل چندانی نداره و اونا رو تامین میکنه. اما اگه 80 میلیون نفر جامعه ایران همشون 1 میلیارد تومن داشته باشن و دنبال ساختمون و ماشین و لباس و ... برن اونوقت چی؟ اونوقت مثل همون مثال فرد تو جزیره خالی از سکنه هست. کشور نمیتونه نیازهای 80 میلیون نفر رو برای خواسته هاشون برآورده کنه و اتفاقای دیگه ای میوفته که الزاما منتج به بهبود شرایط نمیشه. 

پس موضوع رفاه یک جامعه یک بحث پولی نیست، و با دادن پول به افراد وضعشون بهتر نمیشه. والا هر دولتی بر میداشت و یک دستگاه فتوکپی میگرفت و پول چاپ میکرد و بین افراد جامعش پخش میکرد. این دیگه کاری نداشت و نیاز به تحمل اینهمه مشکلات و مطالعات مختلف تو این زمینه نبود.

 

موضوع اینه که فهم این مسئله به درک وظیفه و عملکرد پول تو جامعه و اقتصاد بستگی داره. پول یک نقش بسیار ظریف و کلیدی تو اقتصاد داره. هر چند خیلی مهمه اما خودش هدف نیست و ارزشی نداره. اگه بخوایم مقایسه کنیم میشه اونو با کاتالیزورها تو شیمی مقایسه کرد . کاتالیزورها یک فرآیند شیمیایی رو تسریع و ممکن میکنند بدون اینکه تو فرآیند شرکت داشته باشن. مثلا اگه شما مقداری هیدروژن و نیتروژن رو کنار هم بذارین و حرارت هم بدین اتفاقی نمیوفته. بلکه نیازه علاوه بر دادن حرارت و افزایش فشار هوا، کاتالیزورهای اکسید آهن هم به فرآیند اضافه کنید تا آمونیاک بوجود بیاد. تو اقتصاد هم همینه. نمیشه یک اقتصاد بدون پول رو تصور کرد. اما خود پول به خودی خود هم کمکی نمیکنه بلکه خیلی جاها عین سیل همه چی رو خراب میکنه و میبره.