نحوه اثر علت و معلولها در جامعه

قبل از ادامه بحث ذکر چند نکته الزامیه. اول اینکه وقتی ما راجع به یک جامعه صحبت میکنیم، کلیت جامعه یک چیز واحده. وقتی ما راجع به سیاست، فرهنگ، اخلاق، اقتصاد و... در یک جامعه صحبت میکنیم، اینها همه ابعاد مختلف یک شی واحده و به این معنی نیست که جامعه یک جزء داره به اسم اقتصاد که میتونیم اینو جدا کنیم و جداگانه براش صحبت و برنامه ریزی کنیم. یک جزء دیگه ای داره به اسم سیاست، اخلاق، فرهنگ و ... و اینها از هم جدا هستند. خیر. بلکه چون حوزه این مباحث خیلی وسیعه و تفکر و مطالعه راجع به همشون خارج از وقت و توانایی ماست، این ما هستیم که دانسته هامونو طبقه بندی کردیم و گروهی از ما یا زمانی جامعه رو از دید اقتصادی تحلیل میکنیم، گاهی از دید سیاسی، گاهی از دید فرهنگی و ... 

این بدین معنیه که اگه جامعه یا کشوری بخواد پیشرفت کنه در کلیت و وحدت وجودی خودش در همه ابعاد همزمان شروع به توسعه و تکامل پیدا میکنه و امکان نداره شما بتونین کشوری داشته باشید که بعد اخلاقیشو خیلی توسعه بدین اما سیاست و اقتصاد عقب مونده ای داشته باشه، یا اقتصادشو گسترش بدین بدون اینکه به فرهنگ یا سیاستش کاری داشته باشین یا حتی جلوی تکاملشو بگیرین. پس وقتی ما راجع به مثلا اقتصاد صحبت میکنیم این بدین معنی نیست که فرهنگ یا سیاست یا اخلاق و ... بی ارزشند، بلکه بعلت محدودیتها فقط تمرکزمون در اون لحظه روی اقتصاده.

نکته بعدی اینکه بعلت اینکه مغز ما بیشتر دنبال ساده سازی هست، دوست داریم راجع به هر پدیده و مشکلی که صحبت میکنیم فقط دنبال یک علت بگردیم و همه مشکلات رو بندازیم گردن اون در حالیکه در جامعه و در علوم دیگه در شرایط عادی اغلب بیش از یک عامل و علت حضور دارند و اثر میگذارند. مثلا برای جوش آمدن یک آب به غیر از دما، فشار هوا و ناخالصیهای توی آب هم موثرند. برای یک جامعه هم به همین صورته و تک عاملی تحلیل کردن مشکلات اجتماعی اغلب نادرسته.

نکته آخر اینکه در علوم طبیعی مثل شیمی، فیزیک و زیست شناسی ما اغلب به تحلیل خطی اثر علت بر معلول عادت کردیم و به قیاس فکر میکنیم در ارتباط با انسان و جامعه هم به همین شکله. هر چند بعضی جاها اثرات خطی علت معلولی وجود داره اما در اغلب موارد این اثرات به یک شکل دیگه مشاهده میشن. یعنی حالت رفت و برگشتی دارند؛ علت باعث بوجود اومدن معلولی میشه که خود معلول باعث تشدید شرایط علت خودش میشه. این اثرات چرخشی رو دورهای خوب شونده (Virtuous Circle) و دورهای بدشونده یا باطل ( Vicious Circle) میگن. نمونه ای از مثلا دورهای بد شونده معروف دور فقره که در شکل زیر میبینید:

تصویر کپی میباشد.

بچه هایی که در فقر بزرگ میشوند اغلب دچار نقصان آموزشی، تحصیلی و مهارتی خواهند بود. در نتیجه در پیدا کردن شغل به مشکل بر خواهند خورد. در نتیجه در فرار از فقر شکست خواهند خورد. در نتیجه یک خانواده فقیر دیگری بوجود خواهند آورد که بچه هایی فقیر در آن وجود دارد و به همین ترتیب مشکل عمیقتر و گسترده تر میشه. پس مشاهده میشه که یکسری از علت معلولها هستند که پشت هم وجود دارند و اثرشون به هم بر میگرده و اونو بدتر یا بهتر میکنه.